Versterken van innovatie in het bedrijfsleven
Innovatie is vernieuwing van een product of bedrijfsproces. Het is één van de belangrijkste bronnen voor economische groei en welvaart. Bedrijven innoveren om meer winst te maken en om beter te concurreren. Daarnaast kunnen nieuwe producten en processen bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken.
Hoe staat Nederland ervoor?
Nederland scoort bovengemiddeld tot goed op innovatie.
European Innovation Scoreboard
Op het European Innovation Scoreboard (EIS) staan de prestaties van EU-landen op het gebied van onderzoek en innovatie. Nederland staat in 2023 op de vierde plek. Nederland behoort tot de kopgroep van innovatieleiders in Europa, aangezien het met 25,7 procent meer dan 25 procent boven het EU-gemiddelde scoort.
Meer over het European Innovation Scoreboard
Research & Development (R&D)
Onderzoek en ontwikkeling (R&D) is belangrijk voor onze economie. In 2022 bedroegen de R&D-uitgaven in Nederland 2,26 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Dat is boven het gemiddelde van de Europese Unie (2,11 procent), maar onder het OESO-gemiddelde (2,73 procent).
Intellectuele eigendomsrechten
Voor de uitvinding van een proces of product kan de uitvinder octrooi (patent) aanvragen en zo het intellectuele eigendomsrecht verkrijgen. Als in een land veel patenten worden aangevraagd, zegt dat wat over de innovatiekracht van dat land.
Nederland behoort al jaren wereldwijd tot de landen met de meeste octrooiaanvragen. In 2022 stond Nederland op de vierde plek binnen de EU (aantal octrooiaanvragen in verhouding tot het bbp).
Bij aanvragen van handelsmerken heeft Nederland net als in voorgaande jaren een positie ruim boven het EU-gemiddelde. In 2023 scoort Nederland 10 procent boven het EU-gemiddelde. Bij aanvragen van modelrechten was Nederland in 2021 opgeklommen naar een positie ruim boven het EU-gemiddelde. Ook in 2023 heeft Nederland nog een positie ruim boven het EU-gemiddelde, waarbij de score 7 procent boven het EU-gemiddelde ligt.
Meer over de prestaties op het gebied van intellectuele eigendomsrechten
Innovatieactiviteiten
Het aantal innovatieve bedrijven ten opzichte van het totaal aantal bedrijven is in 2020 gestegen (56 procent). Nederland bevindt zich nu weer boven het EU-gemiddelde (53 procent). Ook bij de omzet die bedrijven hebben behaald met nieuwe en sterk verbeterde producten is de positie van Nederland verbeterd (negen procent), maar de score is nog aanzienlijk lager dan gemiddeld in de EU (dertien procent).
Meer over de prestaties op het gebied van innovatieactiviteiten
Welke knelpunten zien we?
Hoewel Nederland sterk scoort op het terrein van wetenschappelijke publicaties, is de omzet die bedrijven behalen met innovatieve producten relatief bescheiden in internationaal perspectief. Voorts blijven de R&D-uitgaven van bedrijven achter bij het OESO-gemiddelde, waarbij de achterstand geconcentreerd is bij de uitgaven voor experimentele ontwikkeling.
Wat is onze ambitie?
De ambitie is om met een sterk innovatievermogen van bedrijven bij te dragen aan zowel het verdienvermogen van de Nederlandse economie als aan het oplossen van maatschappelijke uitdagingen. Nederland heeft daarbij als ambitie dat de R&D-uitgaven in Nederland stijgen, waarbij een niveau van drie procent van het bbp in 2030 wordt geambieerd. Daarmee wordt aangesloten bij de ambitie in de EU om gemiddeld in de EU drie procent van het bbp aan R&D te besteden. Bij de stijging van de uitgaven is het doel ook om dit te doen met een minimaal gelijkblijvend aandeel van private investeringen. We willen de extra publieke investeringen zo vorm geven dat het extra private investeringen uitlokt.
Hoe gaan we dat realiseren?
Om de innovatiekracht van bedrijven te versterken zijn er diverse financiële innovatie-instrumenten die R&D en innovatie bij bedrijven stimuleren.
Om welke bedragen gaat het?
Voor verslagjaar 2023 stond er op de ontwerpbegroting 2025 van het ministerie van Economische Zaken ongeveer 1,52 miljard euro aan uitgaven vanuit het bedrijvenbeleid die aan dit tactische doel zijn te koppelen. Dit is inclusief het budgettair belang op transactiebasis in lopende prijzen in het geval van fiscale instrumenten.
Wat heeft het tot nu toe opgeleverd?
We kijken daarvoor bijvoorbeeld naar het aandeel van de projecten binnen innovatie-instrumenten gericht op maatschappelijke thema’s en sleuteltechnologieën.
Maatschappelijke thema’s
Van de projecten die in 2023 gebruik hebben gemaakt van het innovatie-instrumentarium (zie metadata voor de instrumenten die zijn meegenomen), heeft naar schatting ongeveer 35 procent betrekking op één van de vier maatschappelijke thema’s. Hier is zo’n 56 procent van het innovatiebudget mee gemoeid. De percentages voor 2023 zijn gestegen ten opzichte van 2022. Het grootste deel van de projecten in 2023 richt zich op het thema Energietransitie en Duurzaamheid en daarna het thema Gezondheid en Zorg.
Aandeel (%) inzet op maatschappelijke thema's, op basis van projecten, 2020-2023
| Aandeel 2023 (%) | Aandeel 2022 (%) | Aandeel 2021 (%) | Aandeel 2020 (%) | |
|---|---|---|---|---|
| Maatschappelijke thema's | 35% | 34% | 33% | 30% |
| Overige innovatieprojecten | 65% | 66% | 67% | 70% |
| Aandeel 2023 (%) | Aandeel 2022 (%) | Aandeel 2021 (%) | Aandeel 2020 (%) | |
|---|---|---|---|---|
| Maatschappelijke thema's | 56% | 54% | 52% | 48% |
| Overige innovatieprojecten | 44% | 46% | 48% | 52% |
Verdeling (%) van maatschappelijke thema's, op basis van projecten, 2020-2023
| Aandeel 2022 (%) | Aandeel 2022 (%) | Aandeel 2021 (%) | Aandeel 2020 (%) | |
|---|---|---|---|---|
| Energie en Duurzaamheid | 53% | 52% | 52% | 52% |
| Gezondheid en Zorg | 20% | 21% | 21% | 21% |
| Landbouw, Water, Voedsel | 17% | 17% | 17% | 17% |
| Veilige Samenleving | 10% | 10% | 10% | 10% |
| Aandeel 2023 (%) | Aandeel 2022 (%) | Aandeel 2021 (%) | Aandeel 2020 (%) | |
|---|---|---|---|---|
| Energie en Duurzaamheid | 43% | 41% | 49% | 45% |
| Gezondheid en Zorg | 32% | 37% | 30% | 35% |
| Landbouw, Water, Voedsel | 20% | 13% | 14% | 13% |
| Veilige Samenleving | 5% | 10% | 8% | 7% |
Sleuteltechnologieën
Een sleuteltechnologie is een technologie die breed toepasbaar is en doorslaggevend om een baanbrekende innovatie te realiseren. Sleuteltechnologieën zijn essentieel bij het oplossen van maatschappelijke uitdagingen en/of leveren een grote potentiële bijdrage aan de economie.
In 2023 heeft iets minder dan vier op de tien projecten die gebruik hebben gemaakt van het innovatie-instrumentarium (exclusief WBSO) zich gericht op een sleuteltechnologie. Het budget dat hiermee gemoeid is, is relatief nog wat groter. 72 procent van de middelen (exclusief WBSO) om innovatie te stimuleren, is gegaan naar de ontwikkeling van sleuteltechnologieën. Een stuk hoger dan de 65 procent in 2022.
Inzet op sleuteltechnologieën (%), op basis van aantal projecten, 2020-2023 (excl. WBSO)
| 2023 (%) | 2022 (%) | 2021 (%) | 2020 (%) | |
|---|---|---|---|---|
| Sleuteltechnologie | 39% | 37% | 40% | 39% |
| Geen sleuteltechnologie | 58% | 61% | 57% | 47% |
| Onbekend | 3% | 2% | 3% | 15% |
| 2023 (%) | 2022 (%) | 2021 (%) | 2020 (%) | |
|---|---|---|---|---|
| Sleuteltechnologie | 72% | 63% | 66% | 59% |
| Geen sleuteltechnologie | 27% | 36% | 32% | 38% |
| Onbekend | 2% | 1% | 1% | 3% |
Daarnaast zijn er de volgende evaluaties die direct op dit tactische doel aangrijpen:
- Meest recente beleidsevaluatie WBSO (2019)
- Beleidsevaluatie Innovatiebox (2023)
- Beleidsevaluatie PPS-toeslagregeling (2021)
- Beleidsevaluatie Mkb-innovatiestimulering Regio en Topsectoren (MIT) (2023)
- Beleidsdoorlichting artikelen 2 en 3 van de EZK-begroting (2020; bijlage bij rapport ‘Innovatieve samenleving. Brede maatschappelijke heroverweging’)
In 2025 verschijnt er een nieuwe evaluatie van de WBSO. Ook verschijnt er dan een periodieke rapportage Innovatiebeleid, waarbij een periodieke rapportage een doorlichting van het beleid is op themaniveau.
Gerelateerde beleidsinstrumenten
- Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO)
- Eureka Clusters
- Eurostars
- Horizon
- Joint Technology Initiatives (JTI ECSEL en KDT)
- Mkb-Innovatiestimulering Regio en Topsectoren (MIT)
- Octrooicentrum Nederland
- PPS-toeslag
- Ruimtevaartbeleid
- Small Business Innovation Research (SBIR)
- Thematische Technology Transfer-regeling (TTT)
- Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk (WBSO)